عبارت است از:   از دست رفتن غیر ارادی بزاق ودیگر محتویات دهانی

این مساله تا سن 18- 15ماهگی  در نتیجه بلوغ فیزیولوژیكی عملكرد حركت دهانی از بین می رود .افزایش آبریزش دهان در هنگام دندان درآوردن واضح تر است .آبریزش دهان در كودك ممكن است بدون هیچ علت عصب شناختی در سرتاسر دوران پیش از دبستان باقی بماند ،اما فشار اجتماعی یا مداخله رفتاری ساده می تواند آن را متوقف كند .آبریزش دهانی شدید بالای 4 سال غیر طبیعی است.   
 برای تكامل زبان  به سه عامل ذیل نیاز می‌باشد:

1) سالم بودن ساختمان

2) محیط

3) زمان پختگی ( بلوغ ) و یادگیری

 پایه‌ای كه ساختار زبانی و به طبع  گفتار ما بر اساس آن رشد می‌كند ، درستی و عدم نقص در ساختمان و عملكرد یا توانایی جبران نقایص می‌باشد . در فردی كه به علت مشكل در بلع دچار آبریزش دهانی است ساختمان و عملكرد اندامهای دخیل در گفتار دچار اختلالند . چرا كه آبریزش دهانی نشان دهنده مختل بودن حركات آرواره‌ها ، زبان ، لبها در حد مورد نیاز گفتار جهت تولید صحیح می‌باشد . تا زمانیكه كودك نتواند زبان و لب و آرواره‌هایش را برای انجام این اعمال بكار گیرد و به اندازه كافی با آنها تمرین كند نخواهد توانست حركات سریعتر گفتار را با اعضای داده شده انجام دهد . در چنین فردی ممكن است تولید صداهای خصوصاً صداهای سایشی مثل / س، ش، ز ،ژ / و صداهای دولبی / پ ، ب ، م / دچار اختلال باشند .  در افراد دیزارتری (Dysarthria) و آفازی(Aphasia) و فلج مغزی ( CEREBRAL PALSY ) این عارضه شایع است.

تنظیم عصبی ترشح  غدد بزاق اصلی

 در سراسر دهان حدود 1000 – 700 عدد غده بزاقی وجود دارد كه فقط سه جفت از آنها اصلی بوده و اهمیت بالینی دارد  . این غدد به نامهای 1 ) بنا گوشی  2) تحت فكی  3) زیر زبانی معروفند . منبع بیشتر ترشحات بزاق( 90% )از غدد بنا گوشی و تحت فكی است ترشح بزاق توسط اعصاب سمپاتیك و پاراسمپاتیك كنترل می‌شود . اعصاب سمپاتیك باعث كم شدن ترشح می شود  رشته‌های عصبی سمپاتیك از عقده‌های فوقانی گردنی به همراه عروق وارد تمام غدد بزاقی می‌شود . غدد بزاقی توسط تحریكات پاراسمپاتیكی صادره از هسته‌های بزاق كنترل می ‌شود این هسته ‌ها در محل اتصال بصل النخاع و پل مغزی قرار دارند و بوسیله محركهای چشایی و تماسی از زبان و سایر نواحی دهان تحریك می‌شوند .بیشتر محركهای چشایی بزاق موجب ترشح فراوان آن تا 10 – 5 میلی متر در دقیقه یا افزایش 8-20 برابر میزان ترشح پایه می باشد همچنین برخی محركهای تماسی از قبیل اشیاء صاف موجب ترشح بیشتری از بزاق در مقایسه با اشیاء ناصاف می شوند .  همچنین تولید بزاق می‌تواند بوسیله تحریكاتی كه از مراكز فوقانی سیستم عصبی مركزی به هسته‌های بزاقی می‌رسند تحریك یا مهار شوند . ناحیه اشتها در مغز تا حدودی این اثرات را تنظیم می‌كند كه این ناحیه در مجاورت مراكز پاراسمپاتیكی هیپو تالاموسی قدامی قرار گرفته و تا حدود زیادی به پاسخ به تحریكات صادره از نواحی چشایی و بویایی قشر مغز فعال می شود .  رشته‌های اعصاب پارا سمپاتیك برای غده بنا گوشی همراه با عصب زبانی – حلقی ( زوج 9 ) به عقده بنا گوشی می‌رسد و در آنجا بعد از ایجاد سیناپس با گوشی – گیجگاهی وارد غده بنا گوشی می‌شود .

رشته های پاراسمپاتیكی برای غدد تحت فكی همراه با عصب صورتی ( زوج 7 ) طی مسیر می‌كنند و وارد گوش میانی خود را به عصب طنابی صماخی رسانده و از آنجا بعد از سیناپس وارد غده زیر زبانی و تحت فكی می شوند .

عوامل افزایش دهنده ترشح بزاق

1.        اختلالات غدد بزاقی

 الف) عدم تشكیل غدد بزاقی    ب)خشكی دهان    ج)هیپر پلازی غدد كام                                        

2. حالات فیزیولوژیك   3– بیماریهای عفونی   4– تحریكات موضعی

5 – داروها   6 –برخی اختلالات سیستم عصبی

انواع آبریزش دهانی

     الف:بر حسب شدت     ب:بر حسب محل ریزش بزاق

   الف: بر حسب شدت به سه دسته تقسیم مشود .

1-  خفیف:افرادی كه آبریزش دهانی خفیف دارند ، بزاق تا خط ورمیلیون(حاشیه قرمز لب ) روی لب ها دیده می شود.

2-  متوسط: در این افراد ریزش بزاق تا چانه می رسد .

3-     شد ید: در این افراد بزاق بر روی لباس هایشان می ریزد .

ب: بر حسب محل ریزش بزاق :

1ــ  آبریزش دهانی قدامی (Anterior  Drooling) : تصور عمومی   از آبریزش دهانی ، ریزش قابل دیدن از قسمت قدام(پیشین) دهان یا لب هاست.

اگرچه در افرادی كه دچار بد عملكردی حركتی- دهانی هستند ، بزاق در فضای زیر زبان نیز حبس می شود .

2ــ آبریزش دهانی خلفی(Posterior  Drooling) : به ترشحات دهانی كه از حفره دهان بیرون نمی رود گفته می شود . در صورت عدم بلع مناسب مواد داخل حلق می شوند وموجب احتقان ، سرفه ،استفراغ(تحریك رفلكس gag) ودر بعضی موارد  وارد نای می شوند .

روند طبیعی كنترل آبریزش دهان

سن تقریبی                                      مهارت

یك ماهگی                                   به خاطر تولید كم بزاق بندرت آبریزش دارند .

شش ماهگی                                 در حالتهای به پشت خوابیده و طاقباز و نشسته به  ندرت  آبریزش دارند اما ممكن است در این موقعیت‌ها آبریزش داشته باشند  هنگام غان وغون كردن و هنگامی كه شی را توسط دست به دهان می برند . یا به چیزی اشاره می‌كند یا شی را لمس می‌كند یا دندان در می آورد . یا در طول خوردن تغذیه آبریزش داشته باشد .

نه ماهگی                                    زمانیكه می‌خواهد مهارتهای حركتی درشت مثل غلت زدن و سینه خیز رفتن را كسب كند آبریزش طولانی‌تری ندارد اما در طول دندان در آوردن این حالت وجود دارد .

    پانزده ماهگی                     در هنگام تكه كردن مواد با دندان آبریزش شدت می‌یابد .

عللتهای احتمالی مرتبط  با آبریزش دهانی

·                      كودك كنترل كافی بر روی سر و تنه جهت حمایت از بلع موثر را ندارد .

·                      كاهش كنترل  حین فعالیتهای  حركتی كه نیاز به تعادل بین كار در حال انجام و آبریزش دارد .

·                      دندان در آوردن باعث افزایش تولید بزاق و آبریزش در اطفال می‌شود .

·                      جویدن با ثبات كم و ناكافی، بلع مناسب را دشوار كرده و می‌تواند باعث آبریزش شود .

·                      بلع نادرست خود می تواند منجر به آبریزش بیش از حد شود .

·                      آبریزش می‌تواند ناشی از یك وضعیت دهانی كاملاً باز باشدكه به بزاق اجازه جمع شدن و تامین فشار لازم برای آغاز كردن و به جریان انداختن بلع را نمی‌دهد . این حالت دهان خود می‌تواند ناشی از یك عملكرد و هماهنگی عضلانی ضعیف یا گرفتگی بینی و عفونت های مزمن دستگاه تنفسی فوقانی باشد .

·                      تن عضلانی كاهش یا افزایش یافته در گونه‌ها و لبها می‌تواند منجر به بلع ناكافی و آبریزش بیش از حد شود .

·                      بسامد ناكافی بلع باعث افزایش بزاق از میزان قابل جمع شدن در دهان و در نتیجه آبریزش می شود .

·                      افزایش تولید بزاق ناشی از خوردن غذاهای شیرین .

·                      افزایش بزاق می‌تواند ناشی از مصرف برخی داروها باشد .

·                      بد عملكردی اعصاب جمجه‌ای می‌تواند باعث ناتوانی از كنترل كافی مكانیسم بلع باشد .

·                      آبریزش می‌تواند به عنوان وسیله‌ای برای بدست ‌آوردن توجه باشد .

علتهای اختلال بلع

1ـ اختلال در عملكرد حس داخل دهانی

 یانگ (Yung) وبورگ مایر (Burg  Mayer) در سال 1983 تحت گزارشی عنوان كردند كه اختلال در درك حسی از دست دادن بزاق دهان عامل اصلی آبریزش دهان در كودكان  عقب مانده ذهنی و فلج مغزی است .

   گروهی از محققان هم شواهدی دال بر اختلال در عملكرد حس داخل دهانی در كودكان وافراد بزرگسال فلج مغزی كه مشكل آبریزش دهانی دارند یافته اند .حس های موجود در ناحیه‌ی دهان و اطراف آن عبارتند از:درد ،حرارت ،لمس ،فشاروحس عمقی .

2ـ بد عملكردی حركتی دهانی : علت آن درگیری عضلات و اعصاب شركت كننده در عمل بلع است پس باید به عضلات و نحوه ارزیابی شان و سپس اعصاب و نحوه ارزیابی آنها دقت داشته باشیم ارزیابی اعصاب شماره 10،11،12 ، 9 ، 7 ، 5  لازم می‌باشد .

عضلاتی كه در عملكرد حركتی دهانی نقش دارندعبارتند از : ماهیچه‌های دهان ،

عضلات  جویدن ، عضله زبان ، عضلات حلق وعضلات حنجره .

3ـ اشكالات ساختمانی اندام گویایی :شامل اختلال درساختمان لب ها ، زبان ، قوس دندانی فكی وكام وحلق است .انواع بد شكلی‌های دندانی و بد قرارگیری زبان نیز مورد توجه قرار می گیرد .

4 – اختلال در هماهنگی بلع و تنفس

 ارزیابی آبریزش دهانی

توسط گروهی متشكل از متخصص گوش و حلق و بینی (( ENT  آسیب شناس گفتار و زبان و دندانپزشك انجام می‌‌‌شود . از سایر متخصصان بر حسب نیاز استفاده می شود .

درمان آبریزش دهان

6 نوع درمان برای بیمارانی كه دارای آبریزش دهانی دارند وجود دارد كه انتخاب هر كدام بر اساس نیاز بیمار انجام می‌گیرد .

1-     درمان خود به خودی

2-     روش تسهیل بلع

الف ) درمان بد عملكردی حس داخل دهانی

ب ) تسهیل ساز ی عصبی – عضلانی ( دكتر فالك )

ج )درمان عملكردی عضله(MFT)

3-     تصحیح عوامل آسیب شناختی و موقعیتی

4-     دارو درمانی

5-     رفتار درمانی

6-     جراحی

مشكلات ناشی ازآبریزش دهان

         فردی كه دچار آبریزش دهان است هم از نظر فردی و هم از نظر اجتماعی و هم از نظر روانی دچار آسیب می شود . آبریزش دهان انتقال عفونت را آسان می كند ، بیمار ممكن است لباس خود یا دیگران ، وسایل واثاثیه منزل را آلوده كند . تجزیه بزاق باعث استشمام بوی بد از دهان فرد می‌شود ،در نتیجه افراد خانواده و یا بستگان نزدیك كمتر آن‌ها را در آغوش می‌گیرند ویا می‌بوسند . فرد احساس می‌كند كه در اجتماع مورد پذیرش واقع نمی‌شود وكوشش‌هایش برای حضور در اجتماع با شكست مواجه می شود . فرد عقب‌مانده‌ای كه با مشكل عصب شناختی شدید دچارآبریزش زیاد از دهان  است ،نیاز به چندین بار تعویض لباس در هر روز دارد. همچنین آبریزش دهان در فصل سرما باعث خشك شدن و ترك خوردن صورت و اطراف لب‌ها می‌شود ،به علاوه اگر علت آبریزش دهان افزایش بزاق باشد باعث می‌شود تعادل یونی خون وسرم به هم بخورد و اگر بیمار آن را قو رت دهد ، قورت دادن اضافی باعث ایجاد حالت تهوع وگاهی استفراغ می گردد .

فهرست منابع

1ـ توماس،تسهیل گفتار ،ترجمه ،شاهی بهرام ،انتشارات دانشگاه ایران ،تهران ،1366

2 ـ فرهنگ دوست ، هاشم ، چیتگر ،مریم ، صفوی ، آرزو ،اصول علمی ونظری تسهیل عصبی عضلانی از طریق حس عمقی ، ماساژ وطب سوزنی در گفتاردمانی ، دانشگاه ایران ،تهران ،1376

3 ـ فرازی ، مرتضی ، اختلال گفتار در فلج مغزی ، دانشگاه علوم بهزیستی وتوانبخشی ،1374

4 ـ جعفری ،پروین ،آبریزش از دهان وتاثیر آن بر گفتار  ، پایان نامه جهت دریافت درجه كارشناسی گفتار درما نی  ، دانشگاه علوم پزشكی ایران ،دانشكده توانبخشی ، 1367